60% vøkstur í innkomnari ull

Í fleiri ár hevur retorikkurin verið, at føroyingar ikki leggja í ullina, og at vit bert gagnnýta ein triðing av ullini í landinum. Vit (og útlendingar við) eru fóðraði við søgum um at føroyska ullin ikki verður virkað, men heldur verður brend.

Rætt er, at enn verður nógv ull brend her á landi, men tølini eru viðvend, tí seinastu seks árini hevur ein munandi vøkstur verið í mongdini av ull sum Búnaðarstovan hevur tikið ímóti – heili 60% vøkstur. Enn meira áhugavert er tað, at hesi tøl ikki siga alla søguna. Veruleikin er, at væl meira av ullini verður gagnnýtt enn tað, ið tølini frá Ullarinnsavningini hjá Búnaðarstovuni siga. So hóast myndin niðanfyri sigur, at 56% av ullini kom inn í ár, so er talið helst nærri 60%, og tað er nú ein onnur søga, enn tann vit ganga og fortelja okkum sjálvum og øðrum.

Í tíðarskeiðnum frá 10. juli til 22. august í ár tók Búnaðarstovan ímóti ull. Tikið verður ímóti ull tríggjar dagar um vikuna í tíðarskeiðnum. Hetta er nøkunlunda sama tíðarskeið, at tikið verður ímóti ull á Búnaðarstovuni á hvørjum ári, og hevur verið tað síðan 2018. Tað gongur fyri seg á tann hátt, at bøndur lata inn royttu ullina í sekkir. Krøv eru til ullina, og lønt verður eftir góðskuni.

Á Búnaðarstovnuni er eitt ullartoymi, ið tekur sær av ullarskiljingini. Joana Bjarnastein hevur ábyrgd av ullartoyminum, og hevur havt tað øll hesi nevndu ár. Tað er hon sum tekur sær av upplæringini og hevur yvirskipaðu stýringina. Hon greiðir mær frá mannagongdini, tá ullin verður skild. Øll innkomna ullin hjá hvørjum bónda sær verður fyrst viga og skrásett. Byrja verður altíð á berum, tvs. at sekkirnir eru tómir, og eingin onnur ull er á skiljiborðinum tá farið verður, til dømis, undir at skilja ullina úr Hesti. Ullin verður løgd á borðið, og so byrjar góðsku skiljingin.

Ull við skræpu verður klipt frá og vrakað. Ull sum er illa tøvd, ofta er tað uppi á rygginum, verður klipt frá og løgd í 2. flokk. Um hálsin er ofta nakað av mosa, og er tað nógv, so viðførir tað eisini at tað verður vrakað.

Eftir at ullin er kannað frá innsíðuni, verður hon vend og so verður hugt eftir um málinga plettir og líknandi er á, sum eisini verður vrakað. Vát ull kann ikki brúkast, so er ullin vát verður hon umgangandi vrakað. Tá alt hetta ymsa, ið kemur undir annan flokk ella vraka, er skilt frá, verður mett um og skilt í litir. Tað eru 5 høvuðslitir; hvítt, ljósagrátt, myrkagrátt, ljósamorreytt og myrkamorreytt/svart, og so er ein sætti litur, ið kallast flekkut. Rótin er í høvuðsheitum hon, ið definerar litin. Tá komið er ígjøgnum alla ullin hjá bóndanum, verða ymsu flokkarnir vigaðir, og bóndin kann avroknast samsvarandi. Ullararbeiði á Búnaðarstovni er sæson arbeiði. Arbeitt verður dagliga frá ullarinnsavningin byrjar og áleið til áleið hálvan september. Hvussu nógv fólk eru í ullartoyminum ávirkar sjálvsagt hvussu nógv ull verður skild hvønn dag, men metingin hjá Joanu er, at tað er áleið 800 kilo.

Fyri ull í fyrsta flokki verða 10 krónur latnar fyri kilo, meðan hálvonnur króna verður latin fyri kilo av ull bólkað í annan flokk. Báðar upphæddir eru íroknað mvg. Síðsti flokkur er vrakað ull, sum einki verður latið fyri.

Talan er sostatt ikki um nógvan pening, ið bóndin fær fyri ullina, so prísurin eggjar ikki júst bóndan at lata ullina til Búnaðarstovuna – serliga um ullin skal flytast langt, t.e. bæði um talan er um langa farleið, ella um hon skal berast úr fjarskotnum haga. Øll fáa somu upphædd, óansæð transportleið, so um ullin er roytt í Dali, Hattarvík, Hesti, Hósvík ella Hvalba, so fær bóndin júst tað sama fyri fyrsta og annan flokk. Helst er tankin, at øll skula vera líka fyri lógini, men her er mín persónliga niðurstøða púra greið – skula vit viðfara øll eins, muga vit viðfara øll ymiskt. Tað má vera minni freistandi at ferðast við 100 kilo av ull úr Dali, gjøgnum Sandoyartunnilin og til Kollafjarðar enn úr Hósvík, har leiðin er væl styttri. Fyri ikki at tala um at heysa 100 kilo ull umborð á Rituna, sum liggur óstill við kai í Hattarvík, og so fáa hana turt og trygt til Kollafjarðar. Politiskur vilji hevur verið at skipa ullarinnsavning í Suðuroy, umframt í Kollafirði, og tí hava tey, tvey seinastu árini, skipa fyri tveimum innsavningardøgum í Suðuroy.

Men hóast prísurin fyri ullina er lágur og heldur ikki er broyttur síðan 2018, so er ein støðugur vøkstur í mongdini av ull, ið er latin Ullarmóttøkuni. Hetta kann eg bert lesa sum, at áhugin fyri ullini er vaksandi – og tað frøir meg nógv. Tað liggur nógv arbeiði hjá bóndrum at fáa ullina til Búnaðarstovuna. Eitt er sjálv roytingin, og at fáa tað roknistykki at ganga upp. Er rættin langt frá vegi, er tað eisini stórt arbeiði at fáa ullin flutta, so at hon kann flytast víðari. Ullin skal vera turr, og gjarna eisini skild so mikið at ull sum alíkavæl verður vrakað ikki endar í sekkunum. Og so skal hon fáast turr á Búnaðarstovuna. Og aftur, lítið verður latið fyri ullina, so tað eru nógvir bøndur ið gera meira fyri at fáa ullina víðari í skipanini enn vit geva teimum kredit fyri. Tí vóni eg eisini, at søgurnar um at vit ikki leggja í ullina – brúkarar sum bøndur – verða avmarkaðar nú. Ikki minst tí at hetta kann vera sera demotiverandi og støðga góðu gongdini.

Nú eg áhaldandi nevni, at tað illa loysir seg at lata ullina inn, skildi eg eisini at siga, at talan heldur ikki er um yvirskotshandil hjá landinum. Hyggja vit reint fíggjarliga at tí, so eru útreiðslurnar av ullarmóttøkuni størri enn inntøkurnar frá ullarsøluni. Men eins og við ullini, so eru fleiri nuansur. Ullin er partur av seyðahaldinum, og so leingi vit hava seyð er tað okkara skilda at taka okkum av ullini eisini – ikki minst tá vit hugsa um umhvørvi og tað (ómetaliga góða) nattúrliga tilfeingi sum vit hava við henni. Og so ikki at tala um mentanarliga virði og tað menniskjaliga gagn hon gevur.

Alt veksur í virðið, uttan tín løn